Appointment of Chief Commissioner and Commissioner

74. (1) Central Sorkar chuan thuchhuah siamin Chief Commission for Persons with Disabilities (tun hnuah chuan Chief Commissioner ti a sawi zel a ni ang) a ruat thei ang.

(2) Central Sorkar chuan thuchhuah siamin Chief Commissioner puitu atan Commissioners 2 a ruat thei anga, pakhat zawk chu Rualbanlo a ni tur a ni.

(3) Chief Commissioner leh Commissioner atana ruatte chu mi tling ngei an ni tur a ni a, thiamna lama tling lo an nih pawhin disability chungchangah thiamna bik leh experience nei ngei an ni tur a ni.

(4) Chief Commissioner leh Commissioner te hlawh leh lawmman bakah sorkar atanga an dawn theih thildang (pension, gratuity and other retirement benefits) te chu Central Sorkar in a bithliah ang a ni tur a ni.

(5) Central Sorkar in Chief Commissioner chu a hnathawh puitu atan Officer leh Staff dangte a mamawh ni a a hriat ang zelin a pe tur a ni.

(6) Chief Commissioner puitu tur atana Officer leh thawktu dang rawihte chuan Chief Commissioner thurawn ang zelin hna an thawk tur a ni.

(7) Officer leh thawktu dangte hlawh leh thildang an lak theih te chu Central Sorkar bituk ang a ni ang.

(8) Chief Commissioner pui turin Sorkar chuan advisory committee mi 11 aia tam lo a din anga, chung mite chu disability kawng hrang hrang a thiambikna neite an ni tur a ni.

Functions of Chief Commissioner;

75. (1) Chief Commissioner chuan-

(a) Policy leh dan, programme leh a kalphungte zir chiangin, Disability act nena inmil lo te a zawng chhuakin siamtha turin a recommend thin tur a ni.

(b) Rualbanlote dikna chanvo hnualsuat sak an nih changin venghim turin hma a la anga, Sorkar chu a mawhphurhtu anih phei chuan siamtha turin thuneitute a be thin ang.

(c) He dan hnuaia an chanvo humhalh sakna awmsate a ennawm thin in, chak zawk a hmalak anih theih nan hma ala ang.

(d) andikna chanvo neihte anihna anga an hman theihna daltu awm thinte a ennawn anga, a tihbo dan a ngaihtuah tur a ni.

(e) inremsiamna khawvel huapa neih tawh a zirchiang anga, chumi anga chak zawka hmalak anih theih nan hmalak dan tur a ngaihtuah thin ang.

(f) he mi kawnga research ti te phurpuiin a tanpui thin ang.

(g) Rualbanlote dikna chanvo leh anmahni humhalhna dante hmangin zirtirna a kalpui ang.

(h) he dan hnuaia schemes leh programme awmte tih hlawhtlin a nih leh nih loh a enfiah thin ang.

(i) Central sorkarin Rualbanlote hmakua atana sum an pek chhuahte a hmanna tur dik takah hman a ni em tiin a enzui tur a ni.

(j) Central Sorkar in ti tura a ruat dangte a ti thin ang.

Action of appropriate authorities on recommendation of Chief Commissioner

76. Eng hunah pawh Chief Commissioner in clause (b) of section 75 hmanga thuneitute hnena tih tur a tuk reng reng chu rang takin an bawhzui nghal tur a ni a, thupek chhuah atanga thla 3 chhungin Chief Commissioner hnenah an hmalak dan an hriattir thin tur a ni.

Amaherawh chu thuneitu hian he hriattirna hi a pawm lo anih erawh chuan, a chhan leh avang chiang taka sawiin Chief Commissioner hnenah lehkha a dawn atanga thla 3 chhungin a hriattir anga, lungawi lohna thlentu hnenah pawh a hriattir tur a ni.

Powers of Chief Commissioner

77. (1) Chief Commissioner in he Act tlawhchhana a thuneihna chu civil court thuneihna Code of Civil Procedure 1908 nen heng a hnuaia mi ah hian a intluk anga ngaih a ni-

(a) thuhretu tihluina a koh chungchangah,

(b) documents tulte hmuh theih tura tihna ah,

(c) public record awmsa te court or office atanga hmuh tura phut theihna,

(d) evidence te affidavit kaltlanga dawn theihna thuah,

(e) hriatpuitu documents te endik tura thupek theihna,

(2) Chief Commissioner hma a eng thu pawh ngaihtuah chu Indian Penal Court section 193 leh 228 in a sawi angin judicial proceeding anga ngaih tur a ni a. Chief Commissioner chu Code of Criminal Procedure 1973 section 193 Chapter XXVI in a sawi angin civil court anga pawm a ni ang.

Annual and special reports by Chief Commisioner

78. (1) Chief Commissioner chuan kum tinin Central Sorkarah report a thehlut thin tur a ni a, annual report thehluh hun nghak thleng thei lo tura thu pawimawh leh hmanhmawh thlak ni a a ngaihte chu a hun hma in special report angin a tul hun hunah a thehlut thei thung ang.

(2) Central Sorkar chuan Chief Commissioner hnen ah annual/ special report a dawn reng reng chu a Parliamnet House a sawifiah turin a chhan leh an hmalakna, recommendation siam an neih chuan an siamchhante a zawt chiang thei ang.

(3) Annual leh special report reng reng chu Central sorkarin a duhdan ang thlapin a thehlut thin tur a ni.

Appointment of State Commissioner in States

79. (1) State Sorkar chuan thuchhuah siamin State Commission for Persons with Disabilities (tun hnuah chuan State Commissioner ti a sawi zel a ni ang) a ruat thei ang.

(2) State Commissioner atana ruat chu mitling ngei an ni tur a ni a. Thiamna lama tling lo an nih pawhin disability chungchangah thiamna bik leh experience nei ngei a ni tur a ni.

(3) State Commissioner hlawh leh lawmman bakah sorkar atanga a dawn theih thildang (pension, gratuity and other retirement benefits) te chu State Sorkar in a bithliah ang a ni tur a ni.

(4) State Sorkar in State Commissioner chu a hnathawh puitu atan Officer leh Staff dangte a mamawh ni a a hriat ang zelin a pe tur a ni.

(5) State Commissioner puitu tur atana Officer leh thawktu dang rawihte chuan Chief Commissioner thurawn ang zelin hna an thawk tur a ni.

(6) Officer leh thawktu dangte hlawh leh thildang an lak theih te chu State Sorkar bituk ang a ni ang.

(7) State Commissioner pui turin State Sorkar chuan advisory committee mi 5 aia tam lo a din anga, chung mite chu disability kawng hrang hrang a thiambikna neite an ni tur a ni.

Functions of State Commissioner

80. (1) State Commissioner chuan-

(a) Policy leh dan, programme leh a kalphungte zir chiangin, Disability act nena inmil lo te a zawng chhuakin siamtha turin a recommend thin tur a ni.

(b) Rualbanlote dikna chanvo hnualsuat sak an nih changin venghim turin hma a la anga, Sorkar chu a mawhphurhtu anih phei chuan siamtha turin thuneitute a be thin ang.

(c) He dan hnuaia an chanvo humhalh sakna awmsate a ennawn thinin, chak zawk a hmalak anih theih nan hma ala ang.

(d) an dikna chanvo neihte anihna anga an hman theihna daltu awm thinte a ennawn anga, a tihbo dan a ngaihtuah tur a ni.

(e) he mi kawnga research tite phurpuiin a tanpui thin ang.

(f) Rualbanlote dikna chanvo leh anmahni humhalhna dante hmangin zirtirna a kalpui ang.

(g) he dan hnuaia schemes leh programme awmte a tih hlawhtlin a ni leh nih loh a enfiah ang.

(h) State sorkarin Rualbanlote hmakua atana sum an pek chhuahte a hmanna tur dik takah hman a ni em tiin a enzui tur a ni.

(i) State Sorkar in ti tura a ruat dangte a ti thin ang.

Action by appropriate authorities on recommendation of State Commissioner

81. Eng hunah pawh State Commissioner in clause (b) of section 80 hmanga thuneitute hnena tih tur a tuk reng reng chu rang takin an bawhzui nghal tur a ni a, thupek chhuah atanga thla 3 chhungin State Commissioner hnenah an hmalak dan an hriattir thin tur a ni.

Amaherawh chu thuneitu hian he hriattirna hi a pawm lo anih erawh chuan, a chhan leh avang chiang taka sawiin State Commissioner hnenah lehkha a dawn atanga thla 3 chhungin a hriattir anga, lungawilohna thlentu hnenah pawh a hriattir tur a ni.

Powers of State Commissioner

82. (1) State Commissioner in he Act tlawhchhana a thuneihna chu civil court thuneihna Code of Civil Procedure 1908 nen heng a hnuaia mi ah hian a intluk anga ngaih a ni-

(a) thuhretu tihluihna a koh chungchangah,

(b) documents tulte hmuh theih tura tihna ah,

(c) public record awmsa te court or office atanga hmuh tura phut theihna,

(d) evidence te affidavit kaltlanga dawn theihna thuah,

(e) hriatpuitu documents te endik tura thupek theihna,

(2) State Commissioner hma a eng thu pawh ngaihtuah chu Indian Penal Court section 193 leh 228 in a sawi angin judicial proceeding anga ngaih tur a ni a. State Commissioner chu Code of Criminal Procedure 1973 section 193 Chapter XXVI in a sawi angin civil court anga pawm a ni ang.

Annual and special reports by State Commissioner

83. (1) State Commissioner chuan kum tinin State Sorkarah annual report a thehlut thin tur a ni a, annual report thehluh hun nghak thleng thei lo thu pawimawh leh hmanhmawh thlak ni a a ngaihte chu a hun hma in special report angin a tul hun hunah a thehlut thei thung ang.

(2) State Sorkar in State Commissioner annual report leh special report te chu State Legislature a pharh turin a dil anga, State Legislature chu hmun khatah emaw hmun hnihah thu pawh nise, an hnathawh tawh dan emaw, an chhawpchhuah leh thildang an chhawpchhuah thar zawng zawngte nen, recommendation hnawl an neih a awm pawhin.

(3) Annual leh special report reng reng chu State sorkarin a duhdan ang thlapin a thehlut thin tur a ni.