Equality and non-discrimination

3. (1) Sorkar chuan Rualbanlote’n an dikna chanvo neih, intluktlanna, zahawmnate midangte anga an hman theihna turin hma an la tur a ni.

(2) Sorkar in Rualbanloten an thiamna an hman tangkai theihna tur environment siam turin hma an la tur a ni.

(3) Tumahin Rualbanlote an pianphung avanga an thleibik lovin an thlen theih anga sang thleng turin an tanpui tur a ni.

(4) Tumahin midang zalenna chanvo an pianphunga danglamna avangin an palzut sak tur a ni lo.

(5) Sorkar chuan Rualbanlote hmakhaw ngaiin an tana chetvel awlsam turin a insiam rem zung zung tur a ni.

Women and children with disabilities

4. (1) Sorkar leh Vengchhung thuneituten Rualbanlo hmeichhia leh naupangte’n an dikna chanvo an neih theihna turin hma an la tur a ni.

(2) Sorkar leh vengchhung thuneituten Rualbanlo naupangte’n thliarbikna nei lova an ngaihdan leh an thlirdan an sawi te an ngaih pawimawh sak tur a ni a, anmahni chhawmdawl theihna kawng pawh an kum leh an pianphung mil in an ngaihtuah tur a ni.

Community life

5.(1) Rualbanlote hian vantlang zinga telve theihna dikna chanvo an nei a ni.

(2) Sorkar chuan Rualbanlote tana beiin

(a) an danglam bikna avanga hmun bik a dah hran an nih loh nan tan la tur a ni a

(b) Anmahni chenna inchhung leh mipui vantlang zingah tanpuitu an neih theih nan hma an la zawk tur a ni a, an kum leh gender milin anmahni tanpuitu ruatsak thlengin a buaipui tur a ni.

Protection form cruelty and inhuman treatment

6. (1) Sorkar chuan Rualbanlote’n tihduhdah, kuthlak, zahpahlo taka sawisak nawmnahna an tuar loh nan hma an la tur a ni.

(2) Mi tumahin Rualbanlote chu zirbikna hmanrua-ah

(a) anmahni duhthlan leh remtihna a theih dan kawng kawng a an lak phawt chuan an hmang tur a ni lova.

(b) Research Committee Rualbanlote hamthatna atana din, member chanve Rualbanlo ngei an telna in a remtih chuah bakah Sorkar a in register pawl clause (z) of section 2 a sawite chauhin an ti thei ang.

Protection from abuse, violence and exploitation

7. (1) Sorkar chuan Rualbanlote chu tihnawmnahna, tihduhdahna leh diriamna lakah a venghim tur anih rualin a hmalak theihna te chu;

(a) chutiang a thleng anih chuan a thlen dan hriatpuiin dan lama hmalak theihna kawng awmte a kawhhmuh tur a ni a,

(b) chutiang a thleng anih chuan a thlen leh tawh loh na tura hmalak leh chutiang thil thleng report dan tur fel takin a duang tur a ni.

(c) chhanchhuah a ngai anih chuan leh venhimna leh enkawl zuina a mamawh anih chuan a buaipui chhunzawm tur a ni a,

(d) mipui vantlang zingah hetiang kawnga zirtirna a buatsaih tur a ni.

(2) Mi tupawh emaw Sorkar hriatpui eng pawl pawhin Rualbanlo chungah hetiang thil hi a thleng ni a an hriat, an rinhlelh chuan chumi area huamchhunga thuneitu Executive Magistrate hnenah an hriattir thei ang.

(3) Executive Magistrate in chutiang lam report a dawn rual rualin, Rualbanlo tana venhimna pek leh hmalak sak turin order hetiang hian a chhuah tur a ni:-

(a) Chutiang tuartu chu a chhanchhuak anga, Police kutah emaw Rualbanlo tana thawk pawl kutah venhimna leh enkawlzuina dawng turin a hlan ang.

(b) a tuartu in a duhdan anih chuan venhimna pe theitu midang kutah a hlan thei ang.

(c) chawmzuina Rualbanlo a pe tur a ni.

(4) Police Officer tupawhin hetiang kawnga complaint leh hriattitna a dawn chuan, chutiang turte hnenah chuan-

(a) section (2) in a phal angin Executive Magistrate hnenah venhimna a dil thei tih a hriattir tur a ni a,

(b) tlawmngai pawl Rualbanlo tana thawktute an hnaih berte an kawhhmuh tur a ni a,

(c) a man chawi lova dan thiamte rawn theihna chanvo anneih a hrilh hre tur a ni a,

(d) Rualbanlote tana venhimna dan awmsa tlawhchhan leh dan dang hetiang lam hawi tlawhchhanin complaint an siam thei tih a hrilh hre tur a ni.

Tu Police officer mahin ama mimal hmakhua ngaih vangin hetiang dan awmsa te hi zawm tha duh lo an awm tur a ni lova, an lo awm anih a complaint a awm anih chuan an phu tawk hremna an pumpelh lovang.

(5) Executive Officer in Rualbanlo atanga complaint a dawn chu Indian Penal Code hmang a hremna pek hial ngai ni a, a hriat chuan Judicial or Metropolitan Magistrate hnenah complaint hi a forward tur a ni.

Protection and safety

8. (1) Rualbanlote hian midangte ang bawkin nun raltitna hmun – indona leh khuarel chhiatnna, emergency thlenna hmunah midangte ang bawka enkawlna leh chhanhimna an dawng tur a ni.

(2) National & State Disaster Management Authority ten Rualbanlote himna an pekna tur dan clause (e) of the Disaster Management Act 2005 ah a awm.

(3) District Disaster Management Authority te’n State Disaster Management Act, 2005 section 25 na in a phut angin khuarel chhiatna thleng thei laka an invenna turin Rualbanlote chu zirtirna a pe tur a ni.

(4) Khuarel chhiatna thlenna hmun leh indona hmunah te hemi kawnga thuneitu ten State Commissioner remtihna in Rualbanlote tana thil mamawh leh tulte an ngaihtuah tur a ni.

Home and family

9. (i) Rualbanlo naupang chu a nu leh pa kut atangin Court thutlukna anih loh chuan lakhran theih a ni lo.

(2) Pianphung a rualbanlo naupang chu a nu leh pa te’n an enkawl theilo anih chuan Court remtihna in an chhungkhat hnaite kutah hlan theih a ni a. Chutiang a remchang lo anih chuan naupangte enkawlna hmun sorkar hriatpuia dinah ngei an dah theih chauh ang.

Reproductive Right

10. (1) Sorkar chuan Rualbanloten fa neih leh enkawl dan chungchangah zirtirna fumfe tak a pe tur a ni.

(2) Rualbanlo tupawh ama duhthlanna leh remtihna tel lo chuan fa nei thei lova siam ngawt a theih loh.

Accessibility in voting

11. Election Commission of India leh State Election Commission chuan inthlanna hmunte leh inthlanna hmanruate chu Rualbanlote tan a hman theih leh hriatthiam theih turin an ruahman tur a ni.

Access to Justice

12. (1) Sorkar chuan Rualbanlote thliar hranna nei hauh lovin rorelna court, tribunal, authority, commission leh rorelna hmun dang engah pawh an hman an phal tur a ni.

(2) Sorkar chuan Rualbanlo tupawh dan lama tanpuina mamawh mahni a khawsa leh tanpuina mamawh zualte pawh nise dan lamah tanpuina a pe tur a ni.

(3) Legal Services Authorities Act, 1987 in a lo sawi angin National Legal Services Authority leh State Legal Authority te chuan Sorkar hmalakna scheme, leh programme hrang hrangte Rualbanloten midangte anga an dawn ngei theih nan hma an la tur a ni a

(4) Sorkar hmalakna turte

(a) Mipui vantlang hman theih document te reng reng Rualbanlote hman ve theih a ni tur a ni.

(b) File, register, office records zawng zawngte chu Rualbanlote tana hman theih an ni tur a ni.

(c) Rualbanlote testimony, an argument leh ngaihdante chhinchhiah sakna turin hmanrua engkim an nei tur a ni.

Legal Capacity

13. (1) Sorkar chuan midangte ang bawkin Rualbanlote’n rosum – tihchet theih leh theih loh te, an sum enkawl, bank loan puk, dahkham leh thildang hmanga sumpuk an thei vek tih a lantir tur a ni.

(2) Sorkar chuan dan hnuaiah midangte ang bawkin Rualbanlote’n danglamna an nei lova, an dikna chanvo hriatsak leh zah sak an nih theih nan hma a la tur a ni.

(3)Tualthu chhiatna Rualbanlo leh amah enkawltu inkarah – sum leh pai chungchang emaw, ro leh eizawnna thilah a lo thlen chuan, amah enkawltu chuan Rualbanlo lakah a mawhphurhna a ti tawp thei ang:

He inhriatthiam lohna hi ngaihruatna leh rinthu mai mai vanga awm, a bik in unau inkar, thisen a inzawmna vanga thleng a ni tur a nilo.

(4) Rualbanlo chuan eng hunah pawh amah enkawltu thlakin midang a zawng thei a:

Chung thil tih danglam chuan thil tha zawk a thlen theih nan chauh a tih tur a ni a. Hei hian remsiamna hmasa a telve third party nihna kha a thaibo ve thei lo thung ang.

(5) Tu pawh Rualbanlo enkawltu chuan a lova luakchhuak a thuhnuaia dah a tum tur a ni lova, a mimal dikna leh zalênna a zah sak tur a ni.

Provision for Guardianship

14. (1) Hmun danga dan awmsa paih chuang lovin he dan hman anih atang chuan, District Court emaw thuneitu dang State sorkarin a hriatpui ngei te’n Rualbanlo chu amah enkawltu nei pawh ni se, dan ang taka a aiawha thutlukna siam theitu tur limited guardianship pek tha a tih a, amah Rualbanlo duhdan anih bawk chuan pek theih a ni ang.

Tin, District Court emaw thuneitu atana ruat te’n chutiang mamawh bik Rualbanlo hnenah chuan limited guardianship pek nawn ngai thu pawh nise, a tuldan ang zelin an ngaihtuah nawn leh thin ang.

Sawifiahna: He lai a limited guardianship tih hian Rualbanlo leh a guardian in inhriatthiamna nei chunga thutlukna intawm, hun engemaw chhûng leh thil tul bik atana an siamte a kawk a ni.

(2) He dan hman anih atang chuan mi tupawh guardian atana lo dah tawhte chu limited guardian angin an awm ang.

(3) Rualbanlo tupawh thuneitu te’n atana limited guardian chungchangthu an rel dana lungawi lohna nei chuan appeal siamin appellate authority atana State sorkarin a ruat hnenah an thehlut thei ang.

Designation of authorities to support

15. (1) Sorkar chuan mi pakhat leh a aia tam ruatin mipuite hnenah Rualbanlote tana dan awmte zirtirna an kalpui ang.

(2) sub-section (I) in thuneihna a pekte chuan Rualbanlote’n anmamawh ang tanpuina leh remruatna an dawn theih nan zirna in leh institution dangah te hma an la ang.