Social Security

24. (1) Sorkar in sum leh pai a neih dan a zirin Rualbanlote hmasawnna tur leh thatna tur lam phochhuak thei schemes leh programme a duangchhuak tur a ni, chungte chuan mahni emaw mipui vantlang zingah dingchhuak thei tur a siam thei dawn a ni.

Heng scheme leh programme in Rualbanlote tanpuina a pek chhuah zat hi za ah 25 % a ni tur a ni a, midangte hnena an pek aiin a sang ngei tur a ni.

(2) Sorkar chuan heng scheme leh programme a duanchhuah lai hian ngaihtuahna thuk zawk Rualbanlote tan an nei tur a ni a, rualbanloh dan kawng hrang hrang awm thei te hre reng chungin leh gender, kum leh socio-economic dinhmunte a ngaihtuah tel tur a ni.

(3) sub-section (I) in a phut angin heng scheme te hian hetiang thil te hi an pe thei ang-

(a) vantlang hmun pawimawh tha leh him, inthiarna hmun tha, hriselna lam enkawlna hmun leh counseling pe chhuak thei te.

(b) Rualbanlo naupangte, abikin nu leh pa nei lo, an kalbosan te emaw tan chenna hmun tha.

(c) khuarel chhiatrupna leh mihring siamchawp a lo thlen changte a tanpuina pek chhuah.

(d) Rualbanlo hmeichhia te tan an dam khaw chhuahna tur leh an fate an enkawl theihna atana chhawmdawlna.

(e) khawpui leh thingtlangah tui in tur thianghlim ngaihtuah sak leh inthiarna hmun tha ngaihtuah sak.

(f) tanpuina leh hmanrua, damdawi leh inentirna, inzaina senso sum leh pai sorkar in lakluh mila a siam piah lama a thlawn a enkawlna pek.

(g) Rualbanlo tan a pension pek.

(h) Rualbanlo hnathawh tur neilo, kum hnih aia rei Special Employment Echange a inziaklut tawh, a thawh theih tawk hna hmu mai theilo hnenah umemployment allowance pek.

(i) Rualbanlo enkawlna mamawh zual bik enkawltu hnena care-giver allowance pekchhuah.

(j) Employees State Insuarance scheme leh Sorkar Insuarance scheme hrang hrangin a huam ve phak loh Rualbanlote tan a Comprehensive insuarance scheme buatsaih sak.

(k) thil tul dang Sorkar in siam ngai a tih te.

Healthcare

25. (1) Sorkar leh local authority chuan Rualbanlote tan heng thil hi a pechhuak tur a ni-

(a) a man chawi lova damlo enkawlna sorkarin a bithliah chinte tan a bikin thingtlangah.

(b) Sorkar damdawi in leh mimal damdawi in a dalna awm lova enkawl theihna

(c) vil velna leh enkawlna chungchang a ngaih pawimawh.

(2) Sorkar leh local authority ten rualbanlo lo awm \hin te ngai pawimawhin an scheme leh programme ah te hetiang thleng thei laka invenna lam an telh dan tur chu;

(a) zirchianna hrang hrang buatsaihin rualbanlohna thlen thei thil an chhui tur a ni.

(b) kawng hrang hrang a invenna awm theite an zirtir tur a ni.

(c) harsatna tawk mai thei ni a lang naupangte zirchianna kumtin vawikhat tal an nei tur ani.

(d) Primary health centre a thawkte tan training pek leh hmanraw tha a thuam

(e) thianghlimna leh hriselna kawng pawimawh zia mipuite zirtirna atana sum thawh.

(f) nu naupai lai leh nau neih hnu a enkawlna tha pek.

(g) Pre-school, schools, primary health centre, anganwadi centre a thawkte kaltlang a mipui hnena zirtirna pek.

(h) television, radio leh thildang hmanga mipui hnena zirtirna tha pek.

(i) khuarel chhiatrupna a thlen laiin hriselna kawnga tanpuina pek.

(j) nunna chhan ngai khawp a emergency thleng thut atana hman tur hmanraw tha chhawp chhuah.

(k) Rualbanlo hmeichhiate tan bik mipat hmeichhiatna hman dan kawng him zirtir.

Insuarance scheme

26. Sorkar chuan a mirawih Rualbanlote tan insuarance scheme a siam tih a hriattir tur a ni.

Rehabilitation

27. (1) Sorkar leh local authority te chuan an sum neih dan mil zelin Rualbanlote tan rehabilitation an pe chhuak tur a ni a. A bik takin, damlo enkawlna kawngah, zirna lamah te an ngaihsak tur a ni.

(2) sub-section (I) in a tarlan angin Sorkar leh local authority te hetiang kawnga hma la tu NGO te hnenah sum leh pai tanpuina an pe tur a ni.

(3) Sorkar leh local authority-te chuan rehabilitation policies an siam dawnin hetiang lama hnathawk NGO te an be rawn thin tur a ni.

Research and development

28. Sorkar chuan Rualbanlote tihchakna atan mimalin and zirnain te research an tih a phalsak in, anmahni kaihhnawih issue hrang hrangte bakah an nunkhawchhuahna tur an enkawl chhunzawmna tur a pui thei turte an ni tur a ni.

Culture and recreation

29. Sorkar leh local authority te chuan Rualbanloten zalen taka mipui vantlang zinga an khawsak theih nan an dikna chanvo an humhalh sak tur a ni a, vantlang hmunah zalen taka an tel ve theih na hetiang hian hma an la tur a ni;

(a) lemziak leh thuziak lama talent nei annih chuan sum leh pai leh hmanrua te an lam khawm theih nan an tanpui tur a ni.

(b) Rualbanlo bikte chanchin chhinchhiahna leh phochhuahna museum siam sakin, an hmasawnna kawng hrang hrangte a tarlang tur a ni.

(c) thiam thil hmanna hmanrua te Rualbanlote hman tangkai theih tura siam

(d) recreation centre te leh vantlang hmun dang Rualbanlote mila siam.

(e) scouting, dancing, art classes, outdoor camps ah an tel ve theihna tura buatsaih.

(f) cultural leh arts subjects te Rualbanlote zir ve theih tura thlak danglam.

(g) recreation centre a hmanrua – khawl thil leh anmahni tanpui theitu hmanruate an hman ve theih tura siam.

(h) bengngawng te’n television an hriatthiam ve theih nana sign language leh sub-title siam.

Sporting activities

30. (1) Sorkar chuan Rualbanlote sport activities hrang hrang a an tel ve theihna tur atana hmalak.

(2) Sport authority in Rualbanlote ngai pawimawhin sports activities ah an tel ve zel theihna turin schemes leh programme te a siam in an theihna te an phochhuah sak tur a ni.

(3) sub-section (I) leh (2) in a lo tarlan dan angin Sorkar leh Sports authority te chuan-

(a) Sports activities hrang hrang a an tel ve theihna atan sports kalphung leh programme te a siamtha tur a ni.

(b) Rualbanloten an hman ve theih turin sports hmanrua te an siam danglam tur a ni.

(c)Rualbanloten an theihna leh thiamte te sports activities hrang hranga an phochhuah ve theihna tur technology tih changtlun zel.

(d) Rualbanlote an tel ve theihna tura multi-sensory essentials leh features lam hawi sports a telh.

(e) Sports lama hma an sawn theihna atana funds pekchhuah leh training pek chhuah.

(f) Rualbanlote tan bika a hranpa a sports siam sak a, lawmman \ha tak siam sak thin.